Bismillahir Rəhmanir Rəhim
Sual: “Hər kim Əlidən (ə) itaət etsə məndən itaət etmişdir” rivayəti əhli-sünnənin mənbələrində etibarlı sənədlə nəql olmuşdurmu?
Cavab: Həzrət Əlinin (ə) məsumluğunu qəti surətdə sübut edən rivayətlərdən biri də məhz bu nəql etdiyiniz rivayətdir. Cünki bu rivayət heç bir qeyd gətirmədən, itaətin hansı yerlərdə vacib olduğunu demədən, həzrətdən itaət etməyi mütləq surətdə vacib edir. Bu cür qeyd-şərtsiz kiminsə itaətin vacib etməy, onun məsum olmasına əyani sübutdur.
Bu rivayət səhih sənədlərlə əhli-sünnə mənbələrində nəql olmuşdur. Biz onun iki sənədini bu yazıda araşdırırıq:
Birinci rivayət:
حَدَّثَنَا أَبُو الْعَبَّاسِ مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ، ثنا إِبْرَاهِيمُ بْنُ سُلَيْمَانَ الْبُرْنُسِيُّ، ثنا مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِيلَ، ثن يَحْيَى بْنُ يَعْلَى، ثنا بَسَّامٌ الصَّيْرَفِيُّ، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَمْرٍو الْفُقَيْمِيِّ، عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ ثَعْلَبَةَ، عَنْ أَبِي ذَرٍّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ لِعَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ:
«مَنْ أَطَاعَنِي فَقَدْ أَطَاعَ اللَّهَ، وَمَنْ عَصَانِي فَقَدْ عَصَى اللَّهَ، وَمَنْ أَطَاعَكَ فَقَدْ أَطَاعَنِي، وَمَنْ عَصَاكَ فَقَدْ عَصَانِي».
Əbuzər (r.ə) Peyğəmbərdən (s) nəql edir ki, həzrət Əliyə (ə) xitab edərək buyurdu: “Hər kəs mənə itaət etsə Allaha itaət edib. Hər kəs mənə qarşı çıxsa Allaha qarşı çıxıb. Və hər kəs sənə itaət etsə şübhəsiz mənə itaət edir və hər kəs sənə qarşı çıxsa mənə qarşı çıxmışdır.”
Hakim Nişaburi bu rivayəti nəql etdikdən sonra yazır:
هَذَا حَدِيثٌ صَحِيحُ الإِسْنَادِ، وَلَمْ يُخَرِّجَاهُ.
“Bu rivayətin sənədi səhihdir, amma Buxarilə Müslüm bunu nəql etməyiblər.”
الحاكم النيسابوري، ابو عبدالله محمد بن عبدالله (متوفاى 405 هـ)، المستدرك علي الصحيحين، ج3، ص139، ح4641، تحقيق: مصطفي عبد القادر عطا، ناشر: دار الكتب العلمية - بيروت الطبعة: الأولى، 1411هـ - 1990م.
الطبري، ابوجعفر محب الدين أحمد بن عبد الله بن محمد (متوفاى694هـ)، ذخائر العقبى في مناقب ذوي القربى ، ج1، ص66 ، ناشر: دار الكتب المصرية – مصر.
المصرية – مصر.
العاصمي المكي، عبد الملك بن حسين بن عبد الملك الشافعي (متوفاى1111هـ)، سمط النجوم العوالي في أنباء الأوائل والتوالي، ج3، ص33 ، تحقيق: عادل أحمد عبد الموجود- علي محمد معوض، ناشر: دار الكتب
الإسماعيلي النيسابوري ، محمد بن إسماعيل بن مهران (متوفاى371هـ)، معجم أسامي شيوخ أبي بكر الإسماعيلي، ج1، ص485، تحقيق: زياد محمد منصور ، ناشر: العلوم والحكم ـ المدينة المنورة ، الطبعة: الأولى ، 1410-1990م
الأطرابلسي، خيثمة بن سليمان (متوفاى343هـ)، من حديث خيثمة بن سليمان، ج1، ص72، تحقيق: قسم المخطوطات بشركة أفق للبرمجيات، ناشر: شركة أفق للبرمجيات، مصر، الطبعة: الأولى، 2004م.
Rivayətin sənədinin araşdırılması
1) Əbul-Əbbas Mühəmməd ibn Yəqub:
Zəhəbi onun barəsində belə yazır:
الأصم محمد بن يعقوب بن يوسف بن معقل بن سنان الإمام المحدث مسند العصر رحلة الوقت أبوالعباس الأموي مولاه السناني المعقلي النيسابوري الأصم ولد المحدث الحافظ أبي الفضل الوراق...
وكان محدث عصره ولم يختلف أحد في صدقه وصحة سماعاته وضبط أبيه يعقوب الوراق لها وكان يرجع إلى حسن مذهب وتدين وبلغني أنه أذن سبعين سنة في مسجده قال وكان حسن الخلق سخي النفس وربما كان يحتاج إلى الشيء لمعاشه فيورق ويأكل من كسب يده...
“Mühəməd ibn Yəqub belə bir insan idi ki, camaat ona istidan eidib və rivayət öyrənmək üçün ona müraciət edərdilər. O, öz zəmanəsinin mühəddisi (hədis söyləməyə icazəsi olan şəxs) idi. Heç kəs onun doğru danışmasında və atası Yəqubun yazdıqlarında şəkk və tərəddüd etməyib. Dindarlığında və təqvasının qorunmasında çox zəhmət çəkib. Mənə məlum olan xəbərə görə, o 70-il öz məscidində azan deyib. O, gözəl əxlaqlı və səxavətli insan olub. Öz məişəti üçün bir şeyə ehtiyacı olduqda kitab yazaraq öz əlinin zəhmətilə qazanc əldə edərdi.”
الذهبي الشافعي، شمس الدين ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان (متوفاى 748 هـ)، سير أعلام النبلاء، ج15، ص452 ، تحقيق: شعيب الأرناؤوط , محمد نعيم العرقسوسي ، ناشر : مؤسسة الرسالة - بيروت ، الطبعة : التاسعة ، 1413هـ .
2) İbrahim ibn Süleyman əl-Bursulu:
Xətib Bağdadi onun barəsində yazır:
لبرلسي هو إبراهيم بن سليمان بن داود الأسدي ... وكان ثقة متقنا حافظا للحديث.
“İbrahim ibn Süleyman siqə (doğru danışan), etibarlı və hafiz idi.”
البغدادي، ابوبكر أحمد بن علي بن ثابت الخطيب (متوفاى463هـ)، موضح أوهام الجمع والتفريق ، ج1، ص399، تحقيق : د. عبد المعطي أمين قلعجي ، ناشر : دار المعرفة - بيروت ، الطبعة : الأولى 1407هـ .
Zəhəbi isə onun barəsində belə yazır:
هو إبراهيم بن سليمان بن داود الأسدي الكوفيّ الأصل ، الحافظ ولد بصور . وعني بهذا الشأن ورحل إلى العراق ومصر ... قال ابن يونس : هو أحد الحفّاظ المجوّدين . توفّي بمصر في شعبان سنة سبعين. وقال ابن جوصا : ذاكرته ، وكان من أوعية الحدي
“İbrahim ibn Süleyman hafiz idi və “Sur”da dünyaya gəlmişdi. O, hədis nəql etməyə xüsusi səy göstərirdi. İraqa, Misrə səfər etmişdi. İbn Yunis deyir: O, rivayəti çox gözəl əzbərləyərək nəql edən ravilərbən biri idi. Yetmişinci ildə Misirdə dünyasını dəyişib. İbn Covza deyir: mən onunla müzakirə etmişdim, o hədis eiminin coşğun bulaqlarından biri idi.”
الذهبي الشافعي، شمس الدين ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان (متوفاى 748 هـ)، تاريخ الإسلام ووفيات المشاهير والأعلام، ج20، ص250 ، تحقيق د. عمر عبد السلام تدمرى، ناشر: دار الكتاب العربي - لبنان/ بيروت، الطبعة: الأولى، 1407هـ - 1987م.
3) Mühəmməd ibn İsmail Buxari:
Zəhəbi onun barəsində yazır:
البخاري شيخ الإسلام وامام الحفاظ أبو عبد الله محمد بن إسماعيل بن إبراهيم بن المغيرة بن بردزبه الجعفي مولاهم البخاري صاحب الصحيح والتصانيف ... وكان رأسا في الذكاء رأسا في العلم ورأسا في الورع والعبادة.
“Buxari şeyxul-İslam və hafizlərin (hədisi hifz edənlər) imamıdır, “səhih” kitabının və digər kitabların sahibidir. O, zəmanəsində zəka, elm, təqva və ibadətdə birinci hesab olurdu.”
الذهبي الشافعي، شمس الدين ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان (متوفاى 748 هـ)، تذكرة الحفاظ، ج2، ص555 ، ناشر: دار الكتب العلمية – بيروت، الطبعة: الأولى.
4) Yəhya ibn Yəla:
Zəhəbi onun barəsində deyir:
يحيى بن يعلى المحاربي الكوفي عن أبيه وزائدة وعنه البخاري وأبو حاتم ثقة توفي 216 خ م د س ق.
“Yəhya ibn Yəla siqədir, Buxari və əbu-Hatəm ondan rivayət nəql ediblər.”
الذهبي الشافعي، شمس الدين ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان (متوفاى 748 هـ)، الكاشف في معرفة من له رواية في الكتب الستة،ج2، ص379، رقم: 6270 ، تحقيق محمد عوامة، ناشر: دار القبلة للثقافة الإسلامية، مؤسسة علو - جدة، الطبعة: الأولى، 1413هـ - 1992م.
العسقلاني الشافعي، أحمد بن علي بن حجر ابوالفضل (متوفاى852هـ)، تقريب التهذيب، ج1 ص598، رقم: 6270 ، تحقيق: محمد عوامة، ناشر: دار الرشيد - سوريا، الطبعة: الأولى، 1406 - 1986.
5) Bəssam ibn Əbdullah əs-Səyrəfi:
Zəhəbi deyir:
بسام بن عبد الله الصيرفي عن عكرمة وعطاء وعنه الفريابي وخلاد بن يحيى وجماعة ثقة س
“Bəssam siqədir.”
“Əl-kaşif”, 1-ci cild, səh: 265, 557-ci hədis.
Həmçinin “təqribut-təhzib”də deyir:
بسام بن عبد الله الصيرفي الكوفي أبو الحسن صدوق من الخامسة س
“Bəssam çox doğru danışandır”
“Təqribut-təhzib”, 1-ci cild, səh: 121, 662-ci hədis.
6) Həsən ibn Əmr əl-Fuqeymi:
Zəhəbi yazır:
“Həsən ibn Əmr əl-Fuqeymi siqədir.”
الحسن بن عمرو الفقيمي الكوفي عن إبراهيم ومجاهد وعنه بن المبارك وابن فضيل ثقة توفي 142 خ د س ق .
“Əl-kaşif”, 1-ci cild, səh: 328, hədis 1054.
الحسن بن عمرو الفقيمي بضم الفاء وفتح القاف الكوفي ثقة ثبت من السادسة مات سنة ثنتين وأربعين خ د س ق
“Təqribul-təhzib”, 1-ci cild, 162, hədis 126.
7) Maviyə ibn Sələbə:
İbn Həbbab Bəsti Şafei onun adını siqə ravilərin arasında çəkərək onun siqə olduğunu bildirir.
معاوية بن ثعلبة يروى عن أبى ذر روى عنه أبو الجحاف داود بن أبى عوف
التميمي البستي، ابوحاتم محمد بن حبان بن أحمد (متوفاى354 هـ)، الثقات، ج5، ص416، رقم: 5480، تحقيق السيد شرف الدين أحمد، ناشر: دار الفكر، الطبعة: الأولى، 1395هـ – 1975م.
İkinci rivayət:
(4556)- [3 : 118] أَخْبَرَنَا أَبُو أَحْمَدَ مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدٍ الشَّيْبَانِيُّ مِنْ أَصْلِ كِتَابِهِ، ثنا عَلِيُّ بْنُ سَعِيدِ بْنِ بَشِيرٍ الرَّازِيُّ بِمِصْرَ، ثنا الْحَسَنُ بْنُ حَمَّادٍ الْحَضْرَمِيُّ، ثنا يَحْيَى بْنُ يَعْلَى، ثنا بَسَّامٌ الصَّيْرَفِيُّ، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَمْرٍو الْفُقَيْمِيِّ، عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ ثَعْلَب